به گزارش تحریریه، شبکه خبری بلومبرگ در تحلیلی از توان موشکی و فضایی ایران آورده است: بندر چابهار در جنوب‌شرقی ایران یک مقصد گردشگری محبوب است که به خاطر سواحل صخره‌ای و قله‌های ناهموار و بی‌درختش که محلی‌ها آن‌ها را «کوه‌های مریخی» (Martian mountains) می‌نامند، شهرت دارد. به‌زودی این منطقه بیشتر از یک ارتباط شاعرانه با فضای خارج از زمین را تجربه خواهد کرد.
برای سال‌ها، ساخت‌وسازهایی در حال انجام بوده‌اند تا این شهر ساحلی آفتاب‌خورده به یک مرکز اقتصادی تبدیل شود، از جمله ساخت یک پایگاه فضایی که قرار است امسال افتتاح شود. هدف این است که در این محل مرکزی فضایی مشابه کیپ کاناورال فلوریدا ساخته شود تا جاه‌طلبی‌های فضایی جمهوری اسلامی را پایه‌گذاری کند.
تلاش فصایی ایران برنامه‌ای است که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، تلاش کرده بود جلوی آن را بگیرد، زیرا ایالات متحده فناوری‌های پرتاب فضایی و موشک‌های بالستیک را تقریباً یکسان می‌بیند. وی در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، تحریم‌هایی را علیه سازمان فضایی ایران اعمال کرد، اما این تحریم‌ها مانع از آن نشدند که ایران یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های فضایی خاورمیانه را با ارسال راکت‌ها و ماهواره‌ها به مدار توسط سازمان فضایی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملیاتی سازد.
پروژه‌های جدید شامل شبکه‌ای از ۲۰ ماهواره اینترنتی است که به نام قاسم سلیمانی، فرمانده‌ای که در حمله هوایی به دستور ترامپ در سال ۲۰۲۰ کشته شد، نام‌گذاری شده‌اند.
نگرانی‌ها در مورد توسعه فناوری هسته‌ای و موشکی ایران بیش از ۲۰ سال است که بر روابط غرب با جمهوری اسلامی سایه انداخته است. از زمان انتخاب مجدد ترامپ، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت تسلیحات هسته‌ای است، بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است، که بار دیگر نگرانی‌هایی را درباره توان بالقوه نظامی ایران برانگیخته است.
ترامپ از رهبر عالی ایران خواسته است که با توافق هسته‌ای جدیدی موافقت کند، در غیر این صورت با احتمال اقدام نظامی مواجه خواهد شد.
ایران ناگزیر شده است توانمندی‌های خود را با توجه به تضعیف شرکای خود در غزه و لبنان که در پی حملات حماس در سال ۲۰۲۳ درگیر نبرد با اسرائیل شدند، بازنگری کند. متحد سوری‌اش، بشار اسد، نیز توسط شورشیان سرنگون شد. مقام‌های غربی و کارشناسان به‌طور فزاینده‌ای برنامه فضایی پیشرفته جمهوری اسلامی را به‌عنوان بخشی کلیدی از توانمندی‌های دفاعی آن می‌بینند.
ژنرال آنتونی کاتن، فرمانده فرماندهی راهبردی ایالات متحده، به کمیته نیروهای مسلح سنا در تاریخ ۲۶ مارس اعلام کرد: فعالیت ایران روی تجهیزات پرتاب فضایی — از جمله راکت ماهواره‌بر دومرحله‌ای سوخت مایع سیمرغ — احتمالاً زمان لازم برای ساخت یک موشک بالستیک قاره‌پیما را به دلیل شباهت فناوری‌ها کوتاه‌تر می‌کند.
وزارت خارجه ایران و شورای امنیت ملی کاخ سفید به درخواست‌ها برای اظهار نظر درباره این مقاله پاسخی ندادند.
پیشرفت فضایی ایران در زمانی رخ می‌دهد که بسیاری از کشورها و شرکت‌های خصوصی به شدت در حال سرمایه‌گذاری برای تقویت توانمندی‌های نظامی فضایی مانند ماهواره‌های جاسوسی و اختلال‌گرهای ماهواره‌ای هستند.
آمار رسمی از کل هزینه‌های برنامه فضایی ایران تاکنون در دسترس نیست. با وجود فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا، دولت ایران هرچند با بودجه‌های محدود، همچنان به حمایت از برنامه فضایی خود ادامه داده است؛ در نوامبر گذشته، یک مقام ارشد ایرانی اعلام کرد که سازمان فضایی ایران حدود ۱۱ میلیون دلار بودجه برای تقویت این بخش دریافت خواهد کرد.
ماهواره‌بر سیمرغ در جریان یک راهپیمایی در میدان آزادی تهران در سال ۲۰۲۴
همچنین ایران از روابط قوی‌تر خود با روسیه در سال‌های اخیر سود برده است. در ژانویه، رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، توافق‌نامه‌ای برای مشارکت راهبردی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، امضا کرد. سال گذشته، یک راکت روسی نخستین بار دو ماهواره خصوصی توسعه‌یافته ایران را به مدار پرتاب کرد.
جولیا سوس، پژوهشگر مؤسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت می گوید روسیه در جنگ اوکراین از پهپادهای ساخت ایران استفاده می‌کند و دانش به‌دست‌آمده از دهه‌ها اکتشاف فضایی را در اختیار تهران قرار می‌دهد.
او افزود «چیزی که روسیه آن را قطعا دارد تخصص است؛ و این همان چیزی است که ایران به دنبال آن است.»
توانایی ایران برای پرتاب ماهواره‌های بیشتر می‌تواند این کشور را قادر سازد تا از فضاپیماها برای هدایت بهتر تسلیحات تهاجمی استفاده کند. جان شلدون، شریک مؤسس شرکت مشاوره فضایی AstroAnalytica مستقر در ابوظبی، اعتقاد دارد «ایرانی‌ها می‌توانند در هدف‌گیری بسیار دقیق‌تر شوند و زمان واکنش سریع‌تری برای پرتاب نیروهای موشکی بالستیک خود داشته باشند تا اهداف را با دقت بیشتری مورد اصابت قرار دهند.»
دیدار ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان در ترکمنستان در سال ۲۰۲۴
غرب به طور فزاینده‌ای از پیامدهای راهبردی و نظامی پیشرفتهای ایران نگران است. دولت کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا سپتامبر گذشته، سرتیپ علی جعفرآبادی، رئیس بخش فضایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، را تحریم کرد و در ماه اکتبر، سازمان فضایی ایران را نیز مشمول تحریم‌ها قرار داد.
اتحادیه اروپا نیز در ماه اکتبر جعفرآبادی را تحریم کرد و اعلام کرد که بخش تحت هدایت او «در توسعه و پرتاب‌های آینده ماهواره‌برها دخیل است، که برای توسعه سیستم‌های موشکی بالستیک دوربرد حیاتی هستند.»
سپاه پاسداران، شاخه قدرتمند نیروهای مسلح ایران، در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی شد.
رهبران ایرانی نقش فضا را در توسعه تسلیحات تأیید می‌کنند. پزشکیان از برنامه فضایی ایران به‌عنوان نیروی محرک در پسِ توسعه موشکی کشور یاد کرده است. او در فوریه اظهار داشت «دشمنان ما پیوسته تلاش می‌کنند مانع از ایستادگی ما روی پای خودمان شوند، اما همین موضوع باعث شده ما به دستاوردهای علمی و فناوری برسیم.»
هرچند ایران همواره انکار کرده که به دنبال سلاح هسته‌ای است و تأکید دارد که غنی‌سازی اورانیوم آن صرفاً برای مقاصد غیرنظامی است، اما پیشرفت در حوزه فضا ممکن است فرصتی را برای تهران فراهم کند تا پایداری و قدرت خود را به نمایش بگذارد.
متیو اشمیت، استاد امنیت ملی و علوم سیاسی در دانشگاه نیوهِیون، گفت «ایران اکنون، به‌ویژه با از دست رفتن نفوذ گروه های نیابتی‌اش توسط اسرائیل، نیاز دارد نوعی مسیر برای بازسازی توان نمایش قدرت خود ایجاد کند. آن‌ها فناوری فضایی و هوافضا را حوزه‌ای برای این منظور می‌دانند.»
بسیاری از چیزها به موفقیت پروژه چابهار بستگی دارد؛ پروژه‌ای که با تأخیرهای فراوان مواجه شده و قرار بود تا سال ۲۰۲۴ آماده شود. به گزارش روزنامه تهران‌تایمز در ژانویه، به نقل از حسن سالاریه رئیس سازمان فضایی ایران، افتتاح آن برای امسال برنامه‌ریزی شده است.
سالاریه گفت وقتی این پروژه نهایتاً به پایان برسد، چابهار به یک مجموعه ۱۴۰۰۰ هکتاری (۵۴ مایل مربعی) تبدیل خواهد شد که به‌عنوان قطب اصلی مأموریت‌های فضایی ایران عمل خواهد کرد.
چابهار برای راهبرد دولت ایران حیاتی است، چرا که این مجموعه باید توانایی پرتاب فضاپیماهای قدرتمندتر را افزایش دهد. همچنین، چابهار نسبت به سایر سایت‌های پرتاب ایران به خط استوا نزدیک‌تر است، که به راکت‌ها این امکان را می‌دهد تا نسبت به سایت‌های شمالی‌تر، بهتر از چرخش زمین بهره‌برداری کنند.
جان کیوز پژوهشگر ارشد پروژه کنترل تسلیحات هسته‌ای ویسکانسین در واشنگتن معتقد است «کار کردن روی راکت‌های بزرگ فضایی، جایگاه ایران را برای توسعه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما بهبود می‌بخشد.» هر دو نوع راکت فضایی و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌توانند خارج از جو زمین حرکت کنند.
«وی افزود: برخی از فناوری‌هایی که برای داشتن یک موشک با برد بالا نیاز دارید، مشابه چیزهایی است که برای یک وسیله پرتاب فضایی بر روی آن کار می‌کنید. بعضی چیزها هستند که اساساً ایران می‌تواند از کار کردن روی وسیله پرتاب فضایی بیاموزد و سپس آن را در ساخت یک موشک بالستیک قاره‌پیما (ICBM) به کار بگیرد.
محمد ابراهیم العسیری مدیرعامل سازمان فضایی بحرین گفت که همسایگان ایران در حال ترویج شراکت پان‌عربی هستند و ۱۴ کشور در گروه همکاری فضایی عربی شرکت کرده‌اند.
گرچه او اعتقاد دارد توانایی‌های «بسیار پیشرفته» تهران تهدیدی ایجاد نمی‌کند، اما در مصاحبه خود تأکید کرد که بحرین باید به شیوه استفاده ایران و دیگر کشورها از فضا برای اهداف نظامی و امنیتی واکنش نشان دهد. او عنوان داشت «این یک رقابت است و بهترین راه برخورد با آن این است که آماده باشید و فناوری خودتان را توسعه دهید.»
در همین حال، مقام‌های اسرائیلی اظهارات علنی داشته‌اند مبنی بر این‌که ایران از برنامه فضایی خود به عنوان پوششی برای فناوری‌های موشکی نظامی استفاده می‌کند.
مقام‌های تهران استدلال می‌کنند که داشتن یک برنامه فضایی به معنای دسترسی به همان فناوری‌های پیشرفتهای است که در اختیار غرب قرار دارد، نه ساخت تهدیدی برای ایالات متحده از طریق موشک‌های دوربرد.
سینا عضدی، استاد مدعو روابط بین‌الملل در دانشگاه جرج واشنگتن می گوید احتمال این‌که ایران از برنامه فضایی خود برای ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما استفاده کند بسیار پایین است، چرا که می‌داند این موشک‌ها به راحتی توسط آمریکا دفع خواهند شد.
عضدی گفت «اتهامی که به ایران وارد می‌شود این است که برنامه فضایی‌اش پوششی برای پیگیری ساخت موشک‌های قاره‌پیما است، اما بدون کلاهک‌های هسته‌ای، این منطقی نیست. قرار است با آن موشک چه کنید؟ یک کلاهک متعارف روی آن بگذارید و به آمریکا حمله کنید؟ ایران چنین کاری نخواهد کرد.»
ماهواره‌بر دو مرحله‌ای سیمرغ (یا فونیکس) در پایگاه فضایی امام خمینی در سمنان
مشابه برنامه هسته‌ای‌اش، ایران فناوری فضایی را به‌عنوان ابزاری برای کسب جایگاه در منطقه و جهان فراتر از توانمندی‌های نظامی می‌بیند.
دینا اسفندیاری، تحلیل‌گر ژئواقتصاد خاورمیانه در بلومبرگ اکونومیکس، اظهار داشت: پرستیژ محرک اصلی این برنامه‌ها برای ایران است.
با این حال، ایران با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بوده است، از جمله تأخیر در افتتاح پایگاه فضایی چابهار. دو پرتاب ماهواره که قرار بود در سال شمسی منتهی به اسفند انجام شوند، صورت نگرفتند و سازمان فضایی آن‌ها را به سال جدید موکول کرد.
سالاریه از هم‌اکنون درباره پروژه‌هایی بلندپروازانه‌تر صحبت می‌کند، از جمله کپسول‌های پیشرفتهای که توانایی ارسال انسان به فضا را داشته باشند.
توانایی ایران برای دستیابی به چنین اهدافی ممکن است به نتیجه مذاکرات با ایالات متحده بستگی داشته باشد. اچ.ای. هلی‌یر عضو ارشد اندیشکده Center for American Progress در واشنگتن، گفت «این‌ها مذاکرات مقدماتی بودند، بنابراین نباید انتظار زیادی از نظر محتوای عملی داشت، اما آن‌چه اتفاق افتاد هنوز هم بسیار نمادین بود.»
پایان/
نظر شما